Vluchten

“Inzicht is niet het resultaat van denken.” Dit mooie inzicht lees ik bij Thich Nhat Hanh, de Vietnamese zenleraar en activist die meditatie altijd ten dienste heeft gesteld van grotere sociale rechtvaardigheid, duurzaam en in vrede samenleven. Om zo te kunnen leven heb je inzicht nodig, en dat komt dus niet voort uit denken, maar is “een soort directe intuïtieve visie” die volgt uit diepe concentratie.

Intuïtie is een moeilijk fenomeen. Een fenomeen dat zich onttrekt aan begrijpen, aan verklaren. Het rijkt ons inzichten aan vanuit een diepte waar ons denken niet bij kan. Dat lijkt het al bij voorbaat verdacht te maken – immers, als ik het niet kan verklaren, begrijpen, kan ik het dan wel vertrouwen? De inzichten die het aanreikt zijn niet meetbaar en vaak niet toetsbaar, omdat ze dikwijls afwijken van gangbare ideeën. Zie Thich Nhat Hahn’s inzicht over inzicht: vaak wordt inzicht verward met kennis. Maar als het niet meet- of toetsbaar is, kan ik er dan wel op vertrouwen?

Mijn eigen ervaring is dat ik er altijd spijt van krijg als ik mijn intuïtie niet volg. Omdat ik er niet helemaal op durf te vertrouwen. Klopt het wel? Zie ik het wel goed? Mijn denken springt er handig tussen met deze vragen, en met redenaties waarom ik misschien wel beter zus of zo kan doen, want…..Volgen vele redenen waarom, want daar is ‘denken’ goed in: aanleveren van redenen waarom. En zo leidt dat denken mij met zachte hand weer weg van mijn intuïtieve inzicht, naar het zogenaamd veiliger gebied van wat gangbaar is, begrijpelijk, gemakkelijker. Naar het gebied waar ideeën over mezelf en de wereld niet op zijn kop worden gezet, waar ik me niet angstig of onzeker hoef te voelen, geen twijfel hoef te hebben, kortom: geen ongemak of onrust hoef te ervaren. Naar het gebied dus waar mijn zelfbeeld rustig kan overleven. Denkt het.

Tja. Helaas. Mijn denken kan denken wat het wil, de kracht van een intuïtief inzicht is zo sterk dat het zich niet meer laat onderdrukken. Althans, niet voor lang. Als ik mijn denken volg, in plaats van mijn intuïtieve inzicht, komt er onvermijdelijk een punt waarop het inzicht het denken het nakijken geeft. Want dat inzicht drukte me van meet af aan met mijn neus op de realiteit die mijn denken wilde ontlopen. “Noem eens een voorbeeld”, hoor ik je zeggen. Wel, ik heb dat gedaan met opdrachten die ik als zelfstandige aannam omdat er brood op de plank moest komen – dacht ik, viel meestal wel mee -, terwijl er ‘onder de oppervlakte’ al een zekere twijfel was of het wel haalbare kaart was wat opdrachtgever vroeg. Ik ben doorgegaan in relaties met mensen, terwijl het intuïtief al duidelijk was dat er veel te weinig ‘common ground’ was. Vanochtend was het omgekeerde aan de orde: mijn denken kon geen enkele reden verzinnen om op tijd op te staan in dat donkere, winderige weer, terwijl mijn lichaam nog slaperig aanvoelde. Gelukkig ben ik toch opgestaan, want korte tijd later realiseerde ik me dat ik om kwart voor negen een afspraak had. Daar kon ik me nu nog in alle rust op voorbereiden. Ik heb sinds ik niet meer werk enkele malen een vroege afspraak gemist omdat het denken over opstaan of blijven liggen de overhand kreeg. Bij dit soort kleinere dingen vloeit er niet direct bloed uit, maar in het kleine weerspiegelt zich het grote en daar kan het er wel degelijk veel toe doen.

Kunnen we zonder denken? Nee. Dit stukje zou er niet zijn als ik niet – ook – zou denken. Hoewel veel ervan behoorlijk intuïtief opkomt, is mijn denken wel actief betrokken in het verwoorden. Er zijn veel praktische zaken waarbij we ons denkvermogen nodig hebben, en we hebben het ook niet voor niets gekregen natuurlijk. Hoe organiseer ik mijn dag, hoe praat ik met mijn collega, hoe repareer ik die kapotte auto, hoe weet ik wat ik deze maand nog te besteden heb. Enzovoort. Allemaal vragen waarbij ons denken een rol te spelen heeft.

Maar als het bijvoorbeeld gaat om de onrust die ik ervaar, dat onbestemde gevoel; die onverklaarbare twijfel, de zorg of het verdriet om wat zich om mijn heen lijkt af te spelen: dan is denken maar al te gemakkelijk vluchten. Vluchten in het denken om maar weg te kunnen van dat ongemak. Vluchten in verklaringen, vluchten in plannen en dagdromerijen, vluchten in argumenten.

Soms wel even lekker. Maar uiteindelijk zuigt het het leven uit mijn leven. Want leven doe ik niet op de vluchtstrook. Leven kent geen ‘escape’. Leven vraagt inzicht.