Rust

Als ik mensen vraag wat hun associatie is bij ‘zen’, dan zeggen de meesten: Rust… Meestal met een verlangen in hun stem dat zegt “dat wil ik ook wel”. En soms een zekere spijt die uitdrukt “dat lukt mij niet.”

Het is een logisch antwoord: de plaatjes die we voorbij zien komen in combinatie met het woord zen wekken dat beeld op. Veel ruimte en schoonheid, weinig spullen, weinig mensen – en alles en iedereen ziet er heel sereen uit.  ‘Zen’ is een woord geworden dat kan omschrijven dat je je relaxed voelt, lekker zit te chillen. Een woord dat gebruikt wordt voor van alles en nog wat dat niets met zen te maken heeft, maar uitsluitend met dat beeld van ‘rust’.

Is daar iets mis mee? Nee, niet persé. Brengt zen geen rust? Ja, dat kan het wel brengen. Maar dat doet het, zoals iedereen die met zen begint ontdekt, op een heel andere manier dan je zou verwachten. Men verwacht meestal dat die eindeloze gedachtenstroom, dat ‘gekakel in de kop’, stopt en dat zo de rust komt. Niets is minder waar.

De paradox in de zen beoefening is dat die gedachtenstroom zelf niet het probleem is – die is er gewoon. Net als het fluiten van de vogels, het ruisen van de wind en de verwarming, het motorgeluid van voorbij komende auto’s, vliegtuigen en traktoren in de nacht. De rust komt als je je, plat gezegd, niet zoveel gelegen laat liggen aan die gedachtenstroom. Als het besef tot je doordringt dat het maar gedachten zijn waar je niets mee hoeft. Want de impuls om op alle gedachten te reageren is veel meer wat de onrust genereert, niet zozeer de gedachte zelf. Rust ontstaat als het lawaai van buiten en van binnen je niet meer zo stoort. Zoals een mede zen-beoefenaar eens demonstreerde toen hij op het busstation naast een stationair draaiende bus ging zitten mediteren. De tweede paradox is dat als het gekakel in je hoofd je niet meer zo stoort, het vanzelf ook minder wordt. Nog meer rust dus.

Gaat het in zen om die rust? Het is geen doel op zich, wel een aangenaam bij-effect, en een hulpmiddel. Aandachtig en bewust leven, gewaar zijn wat zich voordoet en daar mee kunnen omgaan op een manier die heilzaam is voor jou en je omgeving – dat vermogen ontwikkelen is veel wezenlijker. Dat lukt natuurlijk beter naarmate je gedachten je minder afleiden en je rustiger bent.